PGS. TS. Đàm Đức Vượng
Sự nghiệp của
Tổng Bí thư Trần Phú là sự nghiệp cách mạng cao cả. Hoạt động cách mạng tuy chỉ
trong một thời gian ngắn, nhưng đồng chí Trần Phú sớm trở thành người học trò
xuất sắc của lãnh tụ Hồ Chí Minh và có những cống hiến to lớn cho Đảng, cho dân
tộc và cho sự nghiệp cách mạng Đông Dương.
Đồng chí Trần Phú (trong quá
trình hoạt động cách mạng mang nhiều bí danh) là Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng
Cộng sản Đông Dương. Đồng chí sinh ngày 1/5/1904 tại thôn An Thổ, xã An Dân,
huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên; nguyên quán: Xã Tùng Ảnh (trước đây là xã Việt Yên
Hạ, sau đổi thành xã Đức Sơn), huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.
Sau khi thân
phụ, thân mẫu lần lượt qua đời tại Phú Yên, Trần Phú về Quảng Trị ở với anh,
chị ruột và năm 1914 được một người họ hàng giúp đỡ cho ra Huế ăn học; mùa hè
năm 1922, Trần Phú thi đỗ đầu kỳ thi thành chung do Trường Quốc học Huế tổ
chức, sau đó đi dạy học tại Trường Tiểu học Cao Xuân Dục (Vinh, Nghệ An). Năm
1925, Trần Phú tham gia sáng lập Hội Phục Việt, một tổ chức yêu nước và cách
mạng; sau đó, hội đổi tên thành Hội Hưng Nam, rồi Việt Nam Cách mạng Đảng, Tân
Việt Cách mạng Đảng. Tháng 1/1930, những người phái tả trong Tân Việt Cách mạng
Đảng đứng ra thành lập Đông Dương Cộng sản Liên đoàn.
Ngày
11/11/1924, Nguyễn Ái Quốc sau nhiều năm đi tìm đường cứu nước, từ Liên Xô trở
về Quảng Châu, Trung Quốc, nhằm xúc tiến việc chuẩn bị về chính trị, tư tưởng,
tổ chức cho sự ra đời của chính đảng giai cấp công nhân Việt Nam. Tháng 6/1925,
tại Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, một
tổ chức đầu tiên ở Việt Nam có xu hướng xã hội chủ nghĩa. Lúc này, Hội Hưng Nam
muốn hiểu về đường lối của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, nên đã cử Trần
Phú sang Quảng Châu gặp Nguyễn Ái Quốc và Tổng bộ Thanh niên, đồng thời tham dự
lớp huấn luyện chính trị do Nguyễn Ái Quốc và Tổng bộ Thanh niên tổ chức. Tại
Quảng Châu, Trần Phú gặp Nguyễn Ái Quốc, được kết nạp vào Thanh niên và Cộng
sản Đoàn. Sau đó, Trần Phú về nước hoạt động một thời gian và quay trở lại
Quảng Châu vào tháng 1/1927, làm việc tại cơ quan của Tổng bộ Thanh niên và lại
được gặp Nguyễn Ái Quốc. Nguyễn Ái Quốc cử Trần Phú sang học tại Trường Đại học
Phương Đông, nơi đào tạo cán bộ cho Quốc tế Cộng sản. Trần Phú học tại đây từ
tháng 1/1927 đến 11/1929 và được nghiên cứu “Luận cương về vấn đề dân tộc và
vấn đề thuộc địa", đã vạch ra đường lối cơ bản cho phong trào cách mạng
thuộc địa.
Tháng 4/1930,
đồng chí Trần Phú về Hải Phòng và bắt đầu đi khảo sát thực tế tại một số địa
phương để nắm tình hình, chủ yếu là nắm phong trào công nhân và nông dân. Đầu
tháng 7/1930, sau khi đi khảo sát tại một số địa phương, đồng chí Trần Phú từ
Hòn Gai về Hà Nội, được bổ sung vào Trung ương lâm thời; được tổ chức bố trí
đến ở và làm việc tại nhà số 90, phố Thợ Nhuộm. Tại đây, đồng chí đã nghiên cứu
và được Trung ương lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam phân công viết dự thảo Luận
cương chính trị; được các đồng chí trong Trung ương lâm thời, các đồng chí
trong các xứ ủy, trong đó có Trần Văn Lan, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Thế Rục… góp
ý. Có thể nói, Luận cương chính trị của Đảng năm 1930 là sản phẩm của trí tuệ
tập thể, trong đó, đồng chí Trần Phú là người chắp bút và trực tiếp soạn thảo.
Tháng 7/1930,
đồng chí Trần Phú được bầu bổ sung vào Trung ương lâm thời. Tháng 10/1930, tại
Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp tại Hương Cảng, đồng
chí Trần Phú thay mặt Ban Chấp hành Trung ương lâm thời trình bày “Luận cương
chánh trị của Đảng Cộng sản Đông Dương”, gọi tắt là “Luận cương chánh trị” hoặc
“Luận cương chính trị”, trong đó đã phân tích tình hình thế giới và cách mạng
Đông Dương; những đặc điểm về tình hình Đông Dương; tính chất và nhiệm vụ của
cách mạng Đông Dương.
Luận cương xác
định rõ nhiệm vụ cốt yếu của cách mạng Đông Dương là đánh đổ đế quốc chủ nghĩa
Pháp, phong kiến và địa chủ; lập chính phủ công nông; tịch ký hết thảy ruộng
đất của các thế lực thống trị, giao ruộng đất ấy cho trung nông, bần nông,
quyền sở hữu ruộng đất thuộc về chính phủ công nông. Giai cấp công nhân phải có
nhiệm vụ đoàn kết và lôi kéo giai cấp nông dân về với mình; sung công hết thảy
các sản nghiệp lớn của tư bản ngoại quốc; bãi bỏ các sưu thuế hiện thời, lập ra
thuế lũy tiến; ngày làm công 8 giờ, sửa đổi sự sinh hoạt cho thợ thuyền và quần
chúng lao khổ. Xứ Đông Dương hoàn toàn độc lập, thừa nhận quyền dân tộc tự
quyết; lập quân đội công nông; nam nữ bình quyền… Vấn đề mấu chốt bảo đảm mọi
thắng lợi của cách mạng Đông Dương là sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Luận cương
đã chỉ ra rằng, cách mạng muốn giành được thắng lợi, thì bên cạnh đường lối
đúng, cần phải có phương pháp cách mạng đúng.
Về vấn đề khởi
nghĩa vũ trang để giành chính quyền về tay nhân dân, luận cương nhấn mạnh, phải
nâng nó lên thành một khoa học và nghệ thuật, đúng với “khuôn phép nhà binh”,
và phải có thời cơ, điều kiện. Luận cương còn chỉ rõ cách mạng Đông Dương muốn
giành thắng lợi phải chịu sự liên hệ mật thiết với cách mạng thế giới và cách
mạng dân tộc ở các nước thuộc địa. Cũng tại hội nghị này, Đảng Cộng sản Việt
Nam được đổi tên thành Đảng Cộng sản Đông Dương.
Luận cương được
Hội nghị Trung ương (tháng 10/1930) thảo luận sôi nổi và nhất trí thông qua.
Đánh giá về Luận cương chính trị, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Trong bản Cương
lĩnh (tức Luận cương) cách mạng tư sản dân quyền năm 1930, Đảng đã nêu rõ nhiệm
vụ chống đế quốc và chống phong kiến, thực hiện dân tộc độc lập, người cày có
ruộng. Cương lĩnh ấy rất phù hợp với nguyện vọng thiết tha của đại đa số nhân
dân ta là nông dân. Vì vậy, Đảng ta đã đoàn kết được những lực lượng cách mạng
to lớn chung quanh giai cấp mình. Còn các đảng phái của các giai cấp khác, thì
hoặc bị phá sản, hoặc bị cô lập. Do đó, quyền lãnh đạo của Đảng ta-Đảng của
giai cấp công nhân, không ngừng được củng cố và tăng cường” (1).
Cũng tại hội
nghị này, đồng chí Trần Phú đã được chính thức bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng
sản Đông Dương và là Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.
Sau Hội nghị
Trung ương lần thứ nhất, đồng chí Trần Phú rời Hương Cảng vào cuối tháng
11/1930 để về nước cùng Trung ương lãnh đạo Đảng và phong trào cách mạng, trọng
tâm là đi vào tổ chức quần chúng đấu tranh, củng cố, phát triển Đảng. Một ngày
cuối tháng 12/1930, Thường vụ Trung ương Đảng họp (mở rộng), Tổng Bí thư Trần
Phú chủ trì để bàn việc đẩy mạnh công tác giáo dục lý luận cho đảng viên và đẩy
mạnh công tác tuyên truyền của Đảng. Về công tác tuyên truyền, Tổng Bí thư Trần
Phú và Thường vụ Trung ương triệu tập hội nghị chấn chỉnh công tác giao thông
liên lạc từ Trung ương đến các xứ ủy, khu ủy, tỉnh ủy… và từ Trung ương đến
Quốc tế Cộng sản, đến một số đảng cộng sản. Sau hội nghị, Trung ương bắt tay
xây dựng cơ sở trên một số tàu thủy chạy tuyến Sài Gòn-Đà Nẵng-Hải Phòng và từ
Sài Gòn đi một số nước. Trụ sở của Trung ương cũng chuyển từ Hải Phòng vào Sài
Gòn.
Ngày
20/1/1931, tại một căn nhà ở phố Lơ Grăng đờ la Liray (Sài Gòn), Thường vụ
Trung ương Đảng triệu tập hội nghị bàn về công tác vận động công nhân Đông
Dương. Tổng Bí thư Trần Phú chủ trì hội nghị và đọc bài phát biểu nêu bật những
nhiệm vụ của công tác vận động công nhân của Đảng. Hội nghị quyết định thành
lập Ban Công vận Trung ương gồm 4 người, do đồng chí Trần Phú làm trưởng ban.
Tiếp đó, đồng
chí Trần Phú cùng Ban Chấp hành Trung ương Đảng bắt tay vào việc chuẩn bị cho
Hội nghị Trung ương lần thứ 2. Tháng 3/1931, Hội nghị Trung ương lần thứ 2 họp
tại số nhà 236, đường Risô (Richaud), Sài Gòn, do Tổng Bí thư Trần Phú chủ trì.
Đồng chí đã đọc báo cáo, phân tích một cách sâu sắc tình hình cách mạng ở Đông
Dương và nhiệm vụ của Đảng Cộng sản Đông Dương trong giai đoạn mới; phân tích
về tình hình lãnh đạo của Đảng trên tất cả các mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức
và các đoàn thể quần chúng. Báo cáo đặc biệt nhấn mạnh đến công tác xây dựng
Đảng.
Lúc này, địch
khủng bố ngày càng gắt gao. Nhiều cán bộ của Đảng bị bắt. Tổng Bí thư Trần Phú
bị mật thám Pháp bắt vào sáng 18/4/1931. Báo chí thực dân nhanh chóng đưa tin
về sự kiện này. Chính quyền Đông Pháp giải đồng chí về giam ở bót Pôlô, gần khu
vực Chợ Lớn, Sài Gòn. Bọn mật thám khét tiếng gian ác dùng đủ mọi cực hình,
như: Cho điện giật, treo ngược lên xà nhà mà đánh, đốt cháy da thịt, hòng buộc
đồng chí phải khai báo ra tổ chức Đảng. Tiếp đó chúng giải đồng chí về bót
Catinat, là cơ quan tra tấn lớn nhất của mật thám Nam Kỳ, nhưng tất cả những
cuộc tra tấn dã man đều không làm lay chuyển được ý chí cách mạng của đồng chí
Trần Phú. Tuy sống trong tù ngục của thực dân Pháp, đồng chí Trần Phú và các
chiến sĩ cộng sản Đông Dương vẫn hoạt động bí mật, tìm mọi cách liên lạc với tổ
chức của ta ở bên ngoài, thông tin cho nhau biết âm mưu của địch để có biện
pháp đối phó.
Sống nơi tù
ngục bị đọa đày, tra tấn cực hình, làm cho sức khỏe của Trần Phú ngày càng giảm
sút, bệnh tật mỗi ngày nặng thêm. Đến tháng 8/1931, sức khỏe của đồng chí bị
suy sụp, cai ngục đành phải đưa tới nhà thương Chợ Quán để khám bệnh. Lúc này,
bệnh lao của đồng chí đã rất nguy kịch. Trần Phú trút hơi thở cuối cùng vào
sáng 6/9/1931, khi mới 27 tuổi. Trước khi nhắm mắt, Tổng Bí thư Trần Phú vẫn
dặn lại các đồng chí và nhân dân: “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu!”.
Sự nghiệp của
Tổng Bí thư Trần Phú là sự nghiệp cách mạng cao cả. Hoạt động cách mạng tuy chỉ
trong một thời gian ngắn, nhưng đồng chí Trần Phú sớm trở thành người học trò
xuất sắc của lãnh tụ Hồ Chí Minh và có những cống hiến to lớn cho Đảng, cho dân
tộc và cho sự nghiệp cách mạng Đông Dương.
Trong cuộc đời
hoạt động của mình, đồng chí Trần Phú luôn nêu cao phẩm chất đạo đức cách mạng
trong sáng, biểu hiện rõ nhất ở lòng trung thành vô hạn với sự nghiệp của Đảng
và sự nghiệp giải phóng dân tộc, ở tình thương yêu sâu sắc với nhân dân lao
động. Trong mọi hoạt động, đồng chí luôn gắn bó keo sơn với quần chúng, tin
tưởng vào sự nghiệp cách mạng của quần chúng.
“Hãy giữ vững
chí khí chiến đấu!”. Tinh thần của Tổng Bí thư Trần Phú vẫn sống mãi. Tên tuổi,
sự nghiệp cách mạng của đồng chí mãi khắc ghi trong những trang sử vẻ vang của
Đảng và dân tộc Việt Nam!/.
___________________________
(1). Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb.
Chính trị Quốc gia-Sự thật, H, 1996, t. 10, tr. 9.