Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII
của Đảng đã đề ra quan điểm chỉ đạo cho hoạt động của toàn Đảng trong nhiệm kỳ
là: “…; kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng để xây dựng và bảo vệ vững chắc
Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”(1). Việc xác định quan điểm chỉ đạo này thể
hiện sự phát triển nhận thức của Đảng về công tác xây dựng Đảng, đồng thời đặt
ra yêu cầu mạnh mẽ phải đề cao các nguyên tắc xây dựng Đảng trước những thách
thức to lớn của tình hình, nhiệm vụ thời kỳ mới. Yêu cầu đó đòi hỏi mỗi cán bộ,
đảng viên, tổ chức đảng phải nhận thức rõ và quán triệt sâu sắc quan điểm này
trong hoạt động thực tiễn.
Tính tất yếu khách quan của việc kiên định các nguyên tắc xây
dựng Đảng
Thứ nhất, do tầm quan trọng của các nguyên tắc xây dựng
Đảng.
Đảng Cộng sản là đội tiên phong của giai cấp công nhân, có tổ
chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động trên cơ sở những nguyên tắc tổ
chức và hoạt động cơ bản được quy định trong Điều lệ Đảng. Đảng ta khẳng định:
“Sự chặt chẽ về nguyên tắc là vấn đề sống còn của Đảng và bảo đảm quan trọng
nhất cho sức sống, sự trong sạch và vững mạnh của Đảng”(2).
Kinh nghiệm lịch sử của phong trào cộng sản, công nhân quốc tế
và của Đảng ta cho thấy, khi nào giữ vững các nguyên tắc xây dựng Đảng thì Đảng
vững vàng, có đủ sức mạnh lãnh đạo cách mạng thành công và ngày càng phát
triển; ngược lai, nếu Đảng nào mất cảnh giác, lơi lỏng, xa rời các nguyên tắc
tổ chức và hoạt động cơ bản thì sẽ bị suy yếu, thậm chí tan rã.
Thứ hai, do việc thực hiện các nguyên tắc xây dựng Đảng trong
thời gian vừa qua còn nhiều vi phạm.
Nhờ kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng mà Đảng ta đã vượt
qua mọi thách thức, củng cố, phát triển đội ngũ đảng viên; giữ vững vai trò
lãnh đạo của Đảng để đưa công cuộc đổi mới đạt được những thành tựu to lớn, có
ý nghĩa lịch sử như hiện nay. Tuy nhiên, trong những năm qua có một bộ phận
không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo, quản lý cao cấp đã
suy thoái, vi phạm các nguyên tắc xây dựng Đảng, gây ra những hậu quả nghiêm
trọng về kinh tế, xã hội, chính trị... Phần lớn trong số 110 cán bộ diện Trung
ương quản lý bị xử lý kỷ luật trong nhiệm kỳ Đại hội ĐBTQ lần thứ XII là do vi
phạm nguyên tắc xây dựng Đảng, chủ yếu là nguyên tắc tập trung dân chủ. Ba
trong bốn Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị bị kỷ luật trong
nhiệm kỳ Đại hội ĐBTQ lần thứ XII là do vi phạm nguyên tắc xây dựng Đảng gây
hậu quả nghiêm trọng; tất cả các ban thường vụ cấp ủy bị Trung ương kỷ luật đều
do vi phạm nguyên tắc này.
Việc vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ của một số cá nhân và
tổ chức đảng thời gian vừa qua đã gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng, gây
thiệt hại tiền và tài sản của đất nước, của Nhân dân lên đến hàng nghìn tỉ
đồng, trong đó có những thiệt hại không thể khắc phục được. Bởi vậy, đã đến lúc
phải đề cao các nguyên tắc xây dựng Đảng để ngăn chặn quyết liệt từ sớm, từ xa
các vi phạm tương tự trong thời gian vừa qua.
Thứ ba, do yêu cầu của tình hình, nhiệm vụ trong thời kỳ mới.
Đổi mới, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, hội nhập quốc tế là quá trình chuyển đổi rộng lớn, đòi hỏi sự tìm tòi,
thử nghiệm mới mẻ, đan xen cả thời cơ và thách thức lớn đối với Đảng cầm quyền.
Trong quá trình đó, để giữ vững vai trò lãnh đạo, mục tiêu đổi mới, phòng tránh
sai lầm, chệch hướng, đòi hỏi toàn Đảng, từ tổ chức đến mỗi cán bộ, đảng viên,
hơn bao giờ hết phải nhận thức đúng và kiên định thực hiện các nguyên tắc xây
dựng Đảng.
Giải pháp thực hiện có hiệu quả các nguyên tắc xây dựng Đảng
theo quan điểm Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng
Một là, cần nhận thức đầy đủ, đúng đắn nội dung, yêu cầu của các
nguyên tắc xây dựng Đảng.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng xem nhẹ hay cố
tình vi phạm các nguyên tắc xây dựng Đảng trong thời gian qua là do nhận thức
chưa đầy đủ, sâu sắc nội dung, yêu cầu của các nguyên tắc đó. Vì vậy, để kiên
định các nguyên tắc xây dựng Đảng theo quan điểm Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII của
Đảng phải làm cho mỗi cán bộ, đảng viên có nhận thức đầy đủ, đúng đắn nội dung,
yêu cầu của các nguyên tắc xây dựng Đảng.
Xây dựng Đảng là tổng thể các mặt công tác, các hoạt động chính
trị, tư tưởng, tổ chức, kiểm tra, giám sát... để làm cho Đảng trong sạch, vững
mạnh về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ, đáp ứng yêu cầu lãnh
đạo sự nghiệp cách mạng. Để làm tốt công tác xây dựng Đảng phải tuân thủ các
nguyên tắc xây dựng Đảng. Điều lệ Đảng quy định: “Đảng là một tổ chức chặt chẽ,
thống nhất ý chí và hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ
bản, thực hiện tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thương yêu đồng chí, kỷ
luật nghiêm minh, đồng thời thực hiện các nguyên tắc: tự phê bình và phê bình,
đoàn kết trên cơ sở Cương lĩnh chính trị và Điều lệ Đảng, gắn bó mật thiết với
nhân dân, Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”(3).
Năm nguyên tắc lớn trong công tác xây dựng Đảng là: tập trung
dân chủ; tự phê bình và phê bình; đoàn kết thống nhất; Đảng gắn bó mật thiết
với Nhân dân; Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Đây không
phải là những nguyên tắc riêng rẽ, mà là một hệ thống những nguyên tắc có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau trong thực tiễn xây dựng và hoạt động của Đảng. Cụ
thể là:
Nguyên tắc tập trung dân chủ: là nguyên tắc thống nhất, quy định cách tổ chức, hoạt động
của Đảng, trong đó, tập trung phải trên cơ sở dân chủ, dân chủ phải đi đôi với
tập trung; đảng viên bình đẳng về quyền và trách nhiệm; các cơ quan lãnh đạo
của Đảng do bầu cử lập ra; nghị quyết của Đảng được quyết định theo đa số;
thiểu số phục tùng đa số; tổ chức đảng cấp dưới phục tùng tổ chức đảng cấp
trên; đảng viên phải chấp hành nghị quyết của Đảng..., nhằm đảm bảo cho Đảng là
một tổ chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, kỷ luật nghiêm minh.
Trong nguyên tắc tập trung dân chủ, tập trung và dân chủ quy
định lẫn nhau. Tập trung mà không có dân chủ thì sẽ trở thành tập trung quan
liêu, chuyên quyền, độc đoán; còn dân chủ mà không đi tới tập trung thì sẽ rơi
vào tình trạng dân chủ vô tổ chức, hỗn loạn. Nội dung cơ bản của nguyên tắc tập
trung dân chủ trong Đảng được quy định tại Điều 9 Điều lệ Đảng. Các cấp ủy, tổ
chức đảng và mỗi cán bộ, đảng viên cần nghiên cứu kỹ để nắm vững các quy định
này.
Cần lưu ý nguyên tắc tập trung dân chủ quy định chế độ làm việc,
ra quyết định đặc thù của Đảng. Nếu như trong chế độ thủ trưởng, người đứng đầu
được tự quyết định và chịu trách nhiệm về quyết định của mình thì trong Đảng,
người đứng đầu cấp ủy phải theo chế độ lãnh đạo tập thể, các quyết định lãnh
đạo phải được thảo luận và quyết định theo đa số. Vừa qua, nhiều cán bộ lãnh
đạo, quản lý đồng thời là người đứng đầu cấp ủy đã vi phạm nguyên tắc tập trung
dân chủ ở nội dung này, áp đặt, thiếu dân chủ trong lãnh đạo, chỉ đạo, không
bàn bạc, thảo luận trong tập thể lãnh đạo, dẫn đến quyết định chủ trương không
đúng quy định, vượt thẩm quyền, vi phạm nghị quyết của tập thể lãnh đạo, quy
chế làm việc của cấp ủy, gây thiệt hại rất lớn về kinh tế, ảnh hưởng xấu tới
tình hình chính trị, xã hội và uy tín của Đảng.
Nguyên tắc tập trung dân chủ quy định tổ chức đảng các cấp quyết
định các vấn đề thuộc phạm vi quyền hạn của mình, tuy nhiên không được nhân
danh tổ chức đảng ra nghị quyết trái với nguyên tắc, chủ trương, đường lối của
Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nghị quyết của cấp trên. Vừa qua,
không ít cấp ủy đảng đã vi phạm quy định này.
Nguyên tắc tự phê bình và phê bình: tự phê bình và phê bình
trong Đảng là hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên chủ động chỉ ra ưu điểm
để phát huy và nhận thức rõ khuyết điểm để khắc phục, nhằm làm cho đảng viên và
tổ chức đảng luôn giữ vững vai trò là người chiến sĩ tiên phong, người lãnh
đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Người đời ai cũng có khuyết điểm. Có làm
việc thì có sai lầm”(4). Bởi vậy, “Về luật phát triển, Đảng Lao động Việt Nam
dùng lối tự phê bình và phê bình để giáo dục đảng viên, giáo dục quần
chúng”(5). Mặt khác, Người căn dặn đối với mỗi cán bộ, đảng viên: khuyết điểm
cũng như chứng bệnh. Phê bình cũng như uống thuốc. Sợ phê bình, cũng như có
bệnh mà giấu bệnh. Không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng, không
chết “cũng la lết quả dưa”(6).
Trong nguyên tắc tự phê bình và phê bình cần chú ý tự phê bình
và phê bình diễn ra trong phạm vi sinh hoạt đảng. Chỉ trong sinh hoạt đảng thì
đảng viên mới được lấy tư cách là đảng viên để phê bình đồng chí của mình và
phê bình các tổ chức của Đảng. Ngoài phạm vi sinh hoạt đảng thì không được nhân
danh đảng viên để phê bình đồng chí và tổ chức đảng của mình. Mục đích của tự
phê bình và phê bình là nhằm giáo dục, rèn luyện đảng viên, làm cho bản thân và
đồng chí của mình không ngừng tiến bộ; phê bình không phải để nói xấu; đả kích,
hạ uy tín của đồng chí mình mà hơn hết là phải mang tính chất xây dựng. Chủ
tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Mục đích phê bình cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp
nhau tiến bộ”(7). Tự phê bình và phê bình làm cho nội bộ tổ chức đảng mạnh lên,
đoàn kết thống nhất được củng cố, chống chia rẽ, bè phái.
Nguyên tắc đoàn kết thống nhất: đoàn kết thống nhất tức
là trong nội bộ không có phe nhóm; là sự bàn bạc, thảo luận dân chủ mọi công
việc của tổ chức đó; khi nghị quyết ban hành theo đa số của những người có ý
thức tổ chức thì mọi thành viên phải tự giác chấp hành vô điều kiện. Chủ tịch
Hồ Chí Minh nhấn mạnh, đoàn kết thống nhất trong Đảng có nghĩa là không có tình
trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”; Đảng tuy nhiều người nhưng khi tiến
đánh chỉ như một người; không có tình trạng kèn cựa địa vị, nói xấu lẫn nhau...
Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ đoàn kết thống nhất trong Đảng: “Đó là sự thống
nhất về chính trị, tư tưởng và tổ chức, thống nhất ý chí và hành động dựa trên
đường lối cách mạng đúng đắn và những nguyên tắc tổ chức của đảng vô sản”(8).
Hạt nhân của khối đoàn kết, thống nhất trong Đảng là Ban Chấp hành Trung ương
Đảng, là cấp ủy đảng các cấp.
Đoàn kết thống nhất là nguồn sức mạnh vô địch của Đảng, là then
chốt của thành công. Đảng quy định đoàn kết thống nhất là một nguyên tắc tổ
chức, hoạt động của Đảng, là sinh mệnh của Đảng, là “vấn đề sống còn của cách
mạng(9). Do đó, “chia rẽ, bè phái phải coi là phạm tội lớn nhất đối với
Đảng(10).
Nguyên tắc Đảng gắn bó mật thiết với Nhân dân: nguyên tắc này yêu cầu
mọi tổ chức đảng, đảng viên phải thường xuyên liên hệ, lắng nghe, tuyên truyền,
vận động Nhân dân; phục vụ Nhân dân; dựa vào Nhân dân để tổ chức và hoạt động.
Phải kiên quyết ngăn ngừa và khắc phục tình trạng quan liêu, xa rời Nhân dân.
Mọi cán bộ, đảng viên phải thực hiện nghiêm nhiệm vụ công tác dân vận, chế độ
phụ trách cơ sở, đi cơ sở, tiếp dân.
Nguyên tắc Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp, pháp
luật: nguyên
tắc này yêu cầu mọi tổ chức đảng, đảng viên phải tôn trọng và hoạt động theo
quy định của Hiến pháp, pháp luật. Nguyên tắc này không phải là làm hạ thấp vị
trí, vai trò của Đảng mà chính là bảo đảm thực hiện tốt đường lối, chủ trương,
chính sách của Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền. Thực chất Đảng hoạt động
trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật chính là quá trình chấp hành, thực hiện
các nghị quyết, chỉ thị của Đảng. Đảng ta khẳng định: “Trong điều kiện Đảng cầm
quyền, lãnh đạo quản lý kinh tế và tổ chức đời sống, đường lối, chính sách và
các nghị quyết của Đảng được biến thành kế hoạch Nhà nước, thành pháp luật,
mệnh lệnh, quy chế của Nhà nước. Vì thế, chấp hành kế hoạch, pháp luật, mệnh
lệnh, quy chế của Nhà nước cũng chính là chấp hành đường lối và các nghị quyết
của Đảng”(11).
Để thực hiện đúng nguyên tắc Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến
pháp và pháp luật, các tổ chức đảng cần chú ý khi quyết định các vấn đề thuộc
phạm vi quyền hạn của mình thì không được ra nghị quyết, chỉ thị trái với Hiến
pháp và pháp luật. Cán bộ, đảng viên phải gương mẫu tuân thủ Hiến pháp và pháp
luật. Các đảng viên đảm nhận các chức vụ lãnh đạo và thực hiện công vụ theo chế
độ trách nhiệm luật pháp quy định, không được lợi dụng quyền uy của Đảng, đặt
mình lên trên pháp luật để làm trái Hiến pháp và pháp luật.
Hai là, cụ thể hóa, quy chế hóa, chế độ hóa các nguyên tắc xây
dựng Đảng.
Các nguyên tắc xây dựng Đảng có tính khái quát cao, bao quát
rộng và có nguyên tắc khá trừu tượng, dễ bị bóp méo. Một nguyên nhân làm cho
việc thực hiện các nguyên tắc xây dựng Đảng thời gian qua chưa tốt là do những
quy định thực hiện các nguyên tắc xây dựng Đảng vẫn còn chung chung, thiếu
những quy định cụ thể, dẫn đến sự tùy tiện, bóp méo nguyên tắc trong quá trình
thực hiện. Vì vậy, cần tiếp tục đẩy mạnh việc cụ thể hóa, thể chế hóa các
nguyên tắc xây dựng Đảng thành quy chế, quy định trong Đảng và pháp luật của
Nhà nước. Hướng cụ thể hóa, quy chế hóa các nguyên tắc là áp dụng vào từng mặt
công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức, cán bộ và tập
trung vào những nguyên tắc, những lĩnh vực thường xảy ra vi phạm, cụ thể là:
Đối với nguyên tắc tập trung dân chủ, cần tiếp tục cụ thể hóa
vào quy chế làm việc của cấp ủy, các quy chế, quy định trong công tác tư tưởng,
cán bộ, tổ chức, lãnh đạo. Cần tập trung xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực,
cụ thể hóa, lượng hóa trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu, cán bộ phụ
trách; mối quan hệ giữa tập thể lãnh đạo với người đứng đầu; chế độ bảo lưu ý
kiến thiểu số.
Đối với nguyên tắc tự phê bình và phê bình, phải tiếp tục thực
hiện và bổ sung hoàn thiện quy định về chế độ tự phê bình và phê bình của cán
bộ, đảng viên; về chế độ chất vấn; về khuyến khích, bảo vệ người phê bình, tố
cáo.
Đối với nguyên tắc đoàn kết thống nhất, cần có quy chế về chế độ
thảo luận và xử lý những nội dung, các ý kiến còn khác nhau; nghiên cứu quy
định về những dấu hiệu nhận biết mất đoàn kết trong Đảng.
Đối với nguyên tắc Đảng gắn bó mật thiết với Nhân dân, cần tiếp
tục xây dựng, hoàn thiện quy chế, quy định về chế độ phân công cấp ủy viên phụ
trách cơ sở; chế độ tiếp dân; chế độ Nhân dân tham gia xây dựng Đảng.
Đối với nguyên tắc Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp,
pháp luật, cần chú trọng bổ sung, hoàn thiện thêm các điều cấm đối với đảng
viên liên quan đến thực hiện Hiến pháp, pháp luật.
Ba là, nêu cao tinh thần tự giác, gương mẫu thực hiện đúng các
nguyên tắc xây dựng Đảng của cán bộ, đảng viên.
Dù quy định, quy chế về các nguyên tắc xây dựng Đảng đầy đủ
nhưng cán bộ, đảng viên không tự giác, gương mẫu thực hiện thì vẫn xảy ra vi
phạm. Vì vậy, trên cơ sở nhận thức đúng về các nguyên tắc xây dựng Đảng, cần
chú trọng nêu cao tinh thần trách nhiệm, tự giác, gương mẫu thực hiện đúng các
nguyên tắc xây dựng Đảng của cán bộ, đảng viên. Mỗi cán bộ, đảng viên cần nhận
thức việc kiên định thực hiện đúng các nguyên tắc xây dựng Đảng vừa là trách
nhiệm, vừa là cách tốt nhất để bảo vệ mình khỏi các sai phạm trong quá trình
làm việc, công tác.
Bốn là, tăng cường kiểm tra, giám sát thực hiện các nguyên tắc
xây dựng Đảng.
Cấp ủy cần có chương trình kiểm tra, giám sát về thực hiện các
nguyên tắc xây dựng Đảng. Thông qua kiểm tra, giám sát để kịp thời phát hiện
những thiếu sót, sơ hở trong quy định thực hiện các nguyên tắc xây dựng Đảng và
sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện; đồng thời giáo dục, ngăn chặn kịp thời các khuyết
điểm, sai phạm của đảng viên. Cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp cần hướng vào
kiểm tra tổ chức đảng, đảng viên khi có dấu hiệu vi phạm các nguyên tắc xây
dựng Đảng để giáo dục, ngăn chặn, không chờ vụ việc xảy ra mới kiểm tra, nhất
là những nơi có biểu hiện mất đoàn kết nội bộ, vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc
tập trung dân chủ. Mặt khác, phải coi trọng việc xem xét xử lý kỷ luật nghiêm
minh, kịp thời đối với những tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên cố tình không chấp
hành chỉ thị, nghị quyết, tham nhũng, gây chia rẽ, bè phái, làm suy yếu khối
đoàn kết thống nhất trong Đảng, quan liêu, vi phạm pháp luật, bị dư luận phê
phán, làm mất lòng tin của Nhân dân./.
-----------------------------------
Ghi
chú:
(1)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, H.2021, tr.109.
(2)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 37, Nxb CTQG,
H.2004, tr.772.
(3)
Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.5.
(4),(6),(7)
Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG- ST, H.2011, tr.323, tr.301,
tr.272.
(5)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 12, Nxb
CTQG, H.2001, tr.37.
(8),(11)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Báo cáo tổng kết công tác xây dựng Đảng và sửa
đổi Điều lệ Đảng (tại Đại hội IV), Nxb Sự thật, H.1977, tr.31, tr.100.
(9)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb
Sự thật, H.1977, tr.143.
(10)
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
V, tập III, Nxb Sự thật, H.1982, tr.62.
PGS.TS Nguyễn Văn Giang,
Học viện Chính trị Quốc
gia Hồ Chí Minh
Nguồn: Tạp
chí Tổ chức nhà nước số 7/2021